خلاصه نویسی و یادداشت برداری از جمله مهارت‌های مهمی هستند که بدون آن‌ها کتابخوانی، یادگیری، گزارش نویسی و نویسندگی امکان‌پذیر نیست. چه یک دانشجوی ساده باشید و چه یک پژوهشگر حرفه‌ای، بدون آشنایی با خلاصه نویسی و یادداشت برداری راه به جایی نخواهید برد.
خلاصه نویسی چیست و چه کاربردی دارد؟
خلاصه نویسی یا خلاصه برداری – چنان که از نامش پیداست – یعنی کوتاه کردن یک متن. اما هر نوع کوتاه کردنی را نمی‌شود مصداق خلاصه نویسی دانست. در خلاصه نویسی حرفه‌ای باید پیام اصلی متن حفظ شود و از دست نرود.
انواع خلاصه نویسی
خلاصه نویسی را مستقل از موضوع آن می‌توان به دو شکل انجام داد: خلاصه نویسی آزاد و خلاصه نویسی از زبان نویسنده. مهم نیست که درس‌های مدرسه و دانشگاه (مثلاً شیمی، زیست یا دروس علوم انسانی) را خلاصه برداری می‌کنید یا یک جستار یا حتی یک کتاب داستان. هر دو روش در همهٔ موضوعات، قابل استفاده هستند.
در خلاصه نویسی از زبان نویسنده شما هیچ جمله‌ای از خودتان اضافه نمی‌کنید و هیچ جا ساختار جمله و کلمات نویسنده را تغییر نمی‌دهید. بلکه صرفاً می‌کوشید مهم‌ترین و کلیدی‌ترین جمله‌های نویسنده را انتخاب کرده و کنار هم قرار دهید.
در این جا هنرتان تنها یک چیز است: این که تشخیص دهید چه چیزهایی را انتخاب کنید و چه چیزهایی را کنار بگذارید.
این نوع خلاصه نویسی می‌تواند گاهی در امتحانات به کار بیاید. هم‌چنین، با توجه به این که شکلی از رونویسی متن است، می‌تواند شما را به سبک نویسندگان محبوب‌تان هم نزدیک کند. چون بخش‌هایی از متن‌های آن‌ها را انتخاب کرده و عیناً بازنویسی و ثبت کرده‌اید.
در خلاصه نویسی آزاد، همان‌طور که از نام آن پیداست، در قید متن اصلی نیستید و خلاصه را از زبان خودتان می‌نویسید. در این‌جا عملاً به «مفاهیم و ایده‌ها» وفادار هستید و نه «کلمات و جمله‌ها.» به بیان دیگر، هدف از خلاصه نویسی آزاد این است که پیام نویسنده و گوینده را ثبت کنید و نه شکل گفتار او را.
همین خلاصه نویسی آزاد را هم می‌توان به دو شیوه انجام داد. روش اول، خلاصه نویسی خطی است. به این شکل که یک متن را تقریباً با همین ترتیبی که نویسنده نوشته می‌خوانید و نکات مهم آن را به زبان خودتان ثبت و ضبط می‌کنید.
روش دوم، استفاده از ابزارهای ترسیمی است. به این معنا که با استفاده از ابزارهایی مثل نقشه ذهنی و نقشه مفهومی متن اصلی را به شکل بصری خلاصه می‌کنید (گاهی اوقات به خلاصه کردن با نقشه ذهنی یا مایندمپ، خلاصه نویسی درختی هم می‌گویند). از آن‌جا در این‌جا پیام حفظ شده اما قالب متن اصلی از بین رفته است، این شیوه خلاصه نویسی را می‌توان مصداق خلاصه نویسی آزاد در نظر گرفت